1542 gennaio 29, Roma, borgo San Pietro
Girolamo Aleandro, cardinale prete del titolo di San Crisogono, arcivescovo di Brindisi e Oria, sofferente ma sano di mente, ottenuta da Clemente VII e successivamente confermata da Paolo III la relativa licenza, stabilisce di fare testamento, annullando tutti i precedenti, raccomandando anzitutto la propria anima a Dio, alla vergine Maria e a tutti i santi e facendo presente di aver servito sempre fedelmente la Sede apostolica, sia nelle legazioni che nelle altre attività, senza pretendere alcunché da nessuno, sia stato esso imperatore, re o principe cristiano. Circa la sepoltura dispone nel caso dovesse morire a Roma o in luogo vicino che il suo corpo sia deposto nella chiesa di San Crisogono, suo titolo, per essere poi trasferito quanto prima a Motta di Livenza, sua città natale, in diocesi di Ceneda, nella chiesa di San Nicola, di cui fu commendatario e in cui ricevette il sacramento del battesimo; nella quale chiesa, a lato sinistro della cappella maggiore, vuole che sia costruito, con una spesa che non deve superare i trecento ducati, il monumento funebre per sé e per i propri eredi; nel caso dovesse morire in un luogo lontano da Roma, allora debba essere seppellito nella chiesa principale di quel luogo sia essa cattedrale, collegiata, parrocchiale o abbaziale, per essere trasferito quanto prima a Motta di Livenza, secondo quanto sopra stabilito. Istituisce suoi eredi universali Francesco Aleandro e gli altri figli maschi del cavaliere Vincenzo Aleandro suo fratello «pro uno quadrante» e il valente giovane Dionisio figlio del defunto Daniele Aleandro, altro suo fratello, «pro altero quadrante», e Claudio suo figlio naturale legittimato «in semisse restante»; dichiara di aver acquistato due case contigue in Motta di Livenza rispettivamente dagli eredi del defunto Carlo Aleandro e da Alessandro Cerdone: in esse vuole che il predetto Claudio occupi il primo piano; nel caso in cui i suoi eredi non abbiamo figli maschi tanto nella linea di Alvise Aleandro suo cugino, quanto nella linea del defunto Carlo Aleandro e in quella del patrizio veneto Maffeo di Leone, allora stabilisce che il primo piano delle suddette case debba essere abitato dal medico e quello inferiore dal maestro delle scuole dei fanciulli della predetta città, rimanendo esse sempre parti del fidecommesso e quindi inalienabili ad alcuno fino alla quarta generazione; perché rimanga memoria dei suoi beni stabili vuole che di essi si faccia un inventario con la descrizione del sito, delle misure e dei confini; lascia al reverendo Giovanni Battista Aleandro, suo fratello, canonico di Chartres e protonotario apostolico, cento ducati d’oro per la dote della figlia naturale Giulia; a Laura figlia del predetto Francesco suo nipote duecento scudi; ad Antonio Maria Aleandro, figlio naturale del defunto Daniele suo fratello, quanto necessario per potersi nutrire e vestire; a Ludovico Longo scolaro, suo nipote per parte della sorella Ambrosia, un sussidio di cinquanta ducati per i suoi studi; ai frati di Santa Maria in Via di Roma dieci ducati pro anima sua; ai frati di Santa Sabina in Roma dell’ordine dei Predicatori venti ducati pro anima sua. Circa i suoi molti libri sparsi tra Roma, Motta di Livenza, Liegi ed altrove, vuole che si riuniscano e si faccia un inventario per essere conservati a Venezia, a disposizione degli studiosi, nel monastero di Santa Maria dell’Orto, con l’obbligo per i religiosi ivi residenti di celebrare una messa quotidiana per sé, i suoi parenti e tutti i cristiani defunti: affida l’incarico di questi trasferimenti al nipote Francesco e al figlio Claudio Aleandro; per quanto concerne i documenti («scripturas domesticas et privatas») chiusi in alcuni cassetti, diffida chiunque a prenderne possesso, dovendosi essi consegnare al suddetto Claudio insieme ad un memoriale da cui apprenderà cosa fare dei suddetti documenti; chiede inoltre di saldare i suoi debiti che dichiara essere pochi e di recuperare i crediti per supplire anche agli oneri del funerale e ad altri se ci saranno. Nomina esecutori del testamento in Curia i cardinali Pietro Bembo, Uberto Gambara, Marcello Santacroce ed Alessandro Farnese, ai quali aggiunge suo figlio Claudio e suo nipote Francesco Aleandro; per altre questioni nomina esecutori il reverendo Giovanni Battista Aleandro, suo fratello, e i signori Tommaso e Giovanni Maria de Iunctis mercanti fiorentini dimoranti a Venezia.
Originale incompleto [A], Archivio di Stato di Roma, Notai dell'Auditor Camerae, vol. 427, not. Giacomo «Apocellus», cc. 82r-85r.
Altro esemplare:
Copia del sec. XVIII [B], Biblioteca arcivescovile di Udine, ms. 192 (Testamento, lettere e vita del quondam eminentissimo cardinale Girolamo Aleandri Mottense, cavati dali suoi originali), pp. 9-26.
cfr. L. Rocco, Motta di Livenza e i suoi dintorni. Studio storico, Treviso 1897, p. 238, nota 4; C. Scalon, La biblioteca arcivescovile di Udine, Padova, Antenore, 1979 (Medioevo e umanesimo, 37), pp. 208-209 (in riferimento alla copia).
Si trascrive dalla copia del Settecento, sostanzialmente identica all’originale da cui sono tratte le parti mancanti, poiché nell’imbreviatura del notaio rogante il testo, corretto più volte con richiami e note a margine, è cassato e su ogni carta in alto a sinistra è scritto: «Rescripsi»; si tratta certamente di una redazione non definitiva, tanto più che mancano l’ultima parte del dettato («Hanc siquidem dictus – petiit instrumentum et in strumenta etc.»), l’actum e i nomi dei testi non sono completi.
Autore della copia è il notaio Giovammaria Bottoglia come si evince dalla nota presente sul piatto anteriore del manoscritto: «Memorie attinenti all’esimio signor cardinale Girolamo Aleandri Mottense copiate da suoi originali da me Giovammaria Bottiglia con somma esattezza ed attenzione»; allo stesso notaio sono veromilmente attribuibili anche le note a margine. La copia è introdotta nel modo che segue: «Testamentum cardinalis Aleandri. Exemplum sumptum ex alio consimili authentico, extracto in membranis, existente apud perillustrem et reverendissimum dominum Franciscum Aleandrum equitem pontificium et protonotarium apostolicum, per me Antonium Monticanum magnifice communitatis Mothae cancellarium». Al termine della copia è presente la seguente nota: «p. 26 Sepulcri epithaphium positi in templo Sancte Marie Angelorum Mothe ubi cineres clarissimi Francisci Hieronymi cardinalis patris requiescunt. Cura et impensis Francisci Aleandri archiepiscopi Brundusini et Oritani eiusdem cardinalis nepotis ex fratre suo amatissimo Vincentio equiti: Francisco Aleandro avo | Catharinae matri integerimae | Franciscus Aleander archiepiscopus | Brundusinus & Oritanus Vincentii equitis filii pientissime posuit | anno MDLV».
testo originale
[⇑]p. 9 In nomine Domini, amen. Per hoc praesens instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod anno a nativitate eiusdem Domini millesimo quingentesimo quadragesimo secundo(1), indictione .XV., die vero dominica vigesimanona mensis ianuarii, summo mane, inter horam decimamtertiam et decimamquartam, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri Pauli divina providentia papae tertii, anno octavo. In mei notarii publici testiumque infrascriptorum presentiam ad haec spetialiter vocatorum et rogatorum, constitutus reverendissimus pater dominus Hieronimus Aleander, titulis Sancti Grisogoni sanctae Romanae Ecclesiae presbiter cardinalis, Brundusinus archiepiscopus et Oritanus, sanus per Dei gratiam mente et intellectu, et corpore mediocriter vallens, considerans quod nihil est certius morte, hora autem mortis nihil incertius et ideo sapientis esse eam semper pre occulis habere et ita vivere, ut quacumque hora venerit Dominus et pulset reperiat nos paratos; | p. 10 et quod inter alia quae paranda sunt, non est minimum domui prospicere, cum Ezechielae regi mortem nunciaturus propheta, primum inseruit prospicere domui; et Abraham gravatus senio dispensavit inter filios bona sua et filios cuncubinarum separavit a filio legitimo et naturali, Isaac adhuc vivens, ne post mortem suam super divisione venirent in discordiam. Idcirco mortem habens pre oculis, exemplo tantorum, tamquam sanctorum virorum, dum mens sana et nullo distracta dolore, sed tota in sese collecta perspicatius videt rebus suis pro pace et quiete successorum, ordinem dare volens, suum testamentum sine scriptis, quod nuncupativum dicitur, in vim facultatis sibi, ut asserit, per felicis recordationis Clementem papam VII concessae, et per sanctissimum dominum nostrum Paulum papam tertium confirmatque et alias omni meliori modo, via, iure, causa et forma, quibus magis, melius et validius potuit et debuit, condidit in hunc qui sequitur modum videlicet:
In primis comendat animam suam Deo omnipotenti creatori suo, cui humillime supplicat ut sibi ignoscere dignetur peccata quae (proh dolor!) agnoscit et fatetur se in hac vita sua culpa commisisse et quia agnoscit se tanta gratia indignum, praecatur Deo optimo massimo ut saltem praecibus et meritis beate semper intermeratae virginis Mariae et omnium sanctorum, dignetur pius et misericors | p. 11 Dominus exoratus praedictorum peccatorum veniam sibi dare et animam suam ad vitam aeternam perducere.
Item declaravit et per Deum immortalem testatus fuit se semper tenuisse et tenere ac profiteri eam fidem quam maiores sui ab immemorabili aevo, iuxta ritum sanctae Romanae Ecclesiae professi sunt et tenuerunt; et in ea fide et religione auxilio Dei se vivere et mori intendere sicut hactenus fecit.
Item declaravit et Deum immortalem destatus fuit, quod in omnibus legationibus suis(2), quas pro sancta Sede apostolica gessit et in omnibus aliis actionibus suis fideliter sincere et summa cum integritate omnia tractavit et fecit pro viribus; et quod in omnibus suis legationibus nullum unquam munus accepit neque ab imperatore neque ab aliis regibus et principibus Christianis, apud quos munere legationum pro sancta Sede apostolica saepius perfunctus fuit.
Item ordinavit si contingeret eum mori Romae, vel in loco vicino, quod tunc corpus suum in templo divi Chrisogoni sui tituli, cum pompa quam potest fieri minima; et inde quanto citius fieri poterit ad oppidum Mothe, quod sibi solum natale est Caenedensis dioecesis tran <s> feratur et ibi in ecclesia Beati Nicolai, cuius praedictus reverendissimus dominus testator alias fuit comendatarius, et in qua venerabile lavacrum sacrosancti | p. 12 baptismatis suscepit sepelliatur; qua in ecclesia in latere sinistro capellae magnae in loco eminenti voluit sibi per haeredes suos erigi monumentum, non ad pompam ullam neque ad inanem gloriam, sed ad excitandos exemplo suo cives et posteros suos ad virtutem et ut aspectu admoniti orent Deum pro anima sua. Cuius tamen in sepulcri, sive monumenti structura voluit modestiam servari et ultra trecentos ducatos auri non exponi.
Et si ipsum extra urbem decedere contingeret, longe ab urbe Roma, tunc voluit depositum fieri in principaliorem ecclesiam illius loci, ubi decesserit sive fuerit cathedralis, sive collegiata, sive parochialis, sive monasterium et postea ferri in Motham natale solum et fieri ut supra.
Caeterum ecclesiae in qua fiet depositum legavit ducatos auri vigintiquinque, semel tantum et infra octo dies a deposito facto solvendos.
Item voluit quod funus suum et exequiae suae fiant pompa et apparatu quo fieri potest minimo in ea ecclesia in qua factum erit depositum.
Item voluit quod cum corpus suum transferetur Motham in natale solum, quod tunc in dicta ecclesia Sancti Nicolai fiant sibi exequiae cum domo luctus more reverendissimorum dominorum cardinalium, modeste tamen, quod ita fieri ordinat, non ad pompam, sed ad excitandos, ut supra, cives et posteros suos ad virtutem exemplandam, qua sola fretus pervenit ad huius culmen dignitatis.
| p. 13 Haeredes suos universales instituit et ore proprio nominavit in omnibus bonis et iuribus actionibusque suis, tam paternis quam castrensibus, quae deductis legatis, quae infra faciet ac sumptu funeris aliisque oneribus haereditatis supererunt reverendissimum dominum Franciscum Aleandri et alios filios masculos magnifici equitis domini Vincentii Aleandri fratris sui pro uno quadrante; et strenuum iuvenem Dionysium filium quondam Danielis Aleandri ipsius reverendissimi domini testatoris similiter fratris pro altero quadrante; et dominum Claudium filium suum naturalem elegitimatum in semisse restante; quos inter se substituit vulgariter, pupillariter et per fideicommissum. Et in eventum, in quem supranominati sibi haeredes non fierent, vel facti deficerent, tunc in partem non existentis haeredis, vel deficientis, sub<s>tituit et haeredes esse voluit eorumdem non existentium, vel defectorum, filios masculos aliosque eorum descendentes masculos tantum, in strirpe et non in capita, in infinitum, nec attenta etiam gradus prerogativa.
Item declaravit in dicto oppido Mothae emisse duas domos contiguas unam ab haeredibus quondam Caroli Aleandri et alteram a quo<n>dam magistro Alexandro Cerdone: in his voluit quod dictus dominus Claudius possit habitare in primo tabulatu.
Et casu quo descendentes heredum suorum masculi deficerent, voluit in dictis duabus domibus succedere masculos tantum de linea domini Aloysii Aleandri patruelis dicti reverendissimi domini testatoris et, illis deficientibus, | c. 14 masculos de linea quondam domini Caroli Aleandri; et illis similiter deficientibus masculos de linea magnifici et clarissimi domini Maphei Leonis patritii Veneti; et illis quoque deficientibus, consilium dicti oppidi Mothe, ut in parte superiori dent habitationem medico et in parte inferiori magistro scholae puerorum dicti oppidi; et sic dictae duae domus subiaceant fideicommisso nec possint alienari unquam.
Item voluit reverendissimus dominus testator omnia bona sua stabilia, omnesque actiones sibi ad bona stabilia competentes esse fideicommissa inter dictos haeredes et eorum haeredes in infinitum, quamdiu eius domus durent libera ab omnibus oneribus, etiam falicidiae et tribelianicae, et nullo unquam futuro tempore eorundem bonorum proprietas obligari possit, nec pro dotibus quidem recipiendis neque distonari aut alienari ex quacumque causa quantumcumque neccessaria; et qui eorum secus fecerit eius partem voluit devolvi ad alios cohaeredes aequis portionibus. Et si omnes in id convenirent, omnes voluit in dictis bonis excidere et illa ad proximum seu proximos in gradu de familia Aleandrorum, de quibus supra devolvi. Et hoc esse et servari voluit pro lege in infinitum inter suos haeredes et successores, etiam post quartam generationem.
Et in eventum in quem aliquis haeredum et successorum committerent delictum, propter quod bona eius publicari, vel in fiscum redigi mererentur, in eum casum voluit | p. 15 talem a parte, quam in dictis bonis haberet, cadere, illamque cohaeredibus accrescere vel ad proximum in gradu devolvi, donec privatus impetret restitutionem ad facultatem restituendi habente; qua impetrata, voluit in partem amissam ac si nunquam deliquisset reverti.
Item ne successu temporis memoria bonorum stabilium quae moriens relinquet intereat, voluit de illis fieri inventarium cum dessignatione opportuna situs, mensurae et confinium. Reverendo patri domino Ioanne Baptistae Aleandro fratri suo canonico Carnotensi et prothonotario apostolico, quia satis provisum est in redditibus ecclesiasticis, legavit dumtaxat ducatos ducentos auri qui sunt pro dote Iuliae ipsius domini Ioannis Baptistae filiae naturalis. Et hoc legato rogavit eum esse contentum et ipsius reverendissimi domini testatoris substantia et haereditate, que modica est, et nepotes multi sunt, quibus pro honore familiae habenda est ratio: quando si Deus sibi prorogaverit vitam, spem habet maiora illi procurandi.
Dominae Laurae filiae praedicti domini Francisci nepotis sui legavit scutatos ducentos; Antonio Mariae Aleandro filio naturali quondam domini Danielis fratris sui pro honore tam familiae quam ipsius testatoris legavit victum et amictum honestum ac condecentem tanquam si legitimus foret, dandum ab haeredibus suis donec sibi aliunde provisum fuerit, unde ipse sese possit nutrire et vestire.
Ludovico Longo nepoti ex Ambrosia sorore sua scholari, in subsidium studii sui legavit ducatos quinquaginta.
Fratribus Sanctae Marie in Via de Urbe, pro salute animae suae, lagavit ducatos decem.
| p. 16 Fratribus Sanctae Sabinae de Urbe ordinis Praedicatorum legavit ducatos viginti pro salute animae suae.
Libros declaravit habere multos et Romae et Mothae et Leodii et alibi: hos omnes voluit congregari in unum et inventariari ac Venetias deferri et ibi in monasterio Sanctae Marie de Horto reponi conservandos, pro utilitate studiosorum, tam religiosorum quam secularium. Et si religiosi dicti loci haberent bibliothecam aut bibliothecam vellent construi facere, tunc vult illos libros esse datos et dedicatos dicte bibliothecae, cum onere tamen, ut praedicti religiosi unam missam quotidianam celebrari faciant in dicto monasterio pro anima dicti reverendissimi domini testatoris et parentum suorum et pro omnibus aliis piis christianis defunctis.
Hanc autem curam delegavit praefacto reverendissimo domino Francisco nepoti et Claudio Aleandro filio suo, quibus abscentibus noluit a quocumque moveri loco, aut attrectari libros, qui sunt in Urbe; librorum vero qui sunt Leodii transferendi Venetias curam committit praefacto domino Francisco nepoti; quem propter regressum et accessum quem idem dominus Franciscus in eventum mortis ipsius reverendissimi domini testatoris habet ad canonicatum et praebendam in cathedrali ecclesia Leodiensi, necnon ad praeposituram collegiatae ecclesie Sancti Io(annis) dictae civitatis Leodiensis, sperat illuc iturum(3); scripturas vero alias domesticas et privatas quas habet, ut asseruit, in quibusdam capsis inclusas similiter vult | p. 17 non moveri loco neque a quoquam attingi, absente domino Claudio filio suo, sed eas conservari et consignari dicto domino Claudio Aleandro cum memoriali quod facere intendit, si Deo favente suppetat vita; quo a memoriali dictus dominus Claudius cognoscet quid de illis debeat scripturis facere.
Debita mandavit dissolvi, quae tamen declaravit habere pauca nec recordari plurimum quam sequentium, nempe scuta septuaginta quinque pro ressiduo centum, quae alias habuit mutuo a magnifico domino Io(anne) Glorienio Parisiensi et ducatos triginta largorum quos habuit alias a quodam spect(abili) domino Augustino Centuriono facta desuper obligatione, prout in libro rationali ipsius reverendissimi domini testatoris, quos ducatos non solvit quia sibi nunquam constitit qui essent haeredes dicti domini Augustini.
Item ducatos viginti pro ressiduo quinquaginta, quos alias habuit mutuo a bonae memoriae domino Felice, dum vixit archiepiscopo Theatino, de quibus credit esse chirographum quod solvendo voluit recuperari.
A Nicolao Beccini et sotiis mercatoribus Florentinis Romae(a) novissime accepit in creditum nonnullos drappos et panos, quos adhuc debet.
Nec recordatur aliorum debitorum quae habeat quam suprascriptorum; si tamen alia reperientur (quod non credit) de quibus legitime constaret nec esse satisfactum ea quoque voluit exolvi.
| p. 18 Contra credita sua mandavit exigi ad supplendum ex eis onera funeris et exequiarum et aliorum, quae fiunt de honore; quae onera ita cuperet moderate fieri ut valorem mobilium quae tempore mortis reperientur in Urbe, iunctis his creditis, non excederent; stabilia enim quae sunt in partibus propter haec onera nolet aliquo pacto aut aere alieno gravari.
Declaravit autem habere credita sequentia:
In primis est creditor domini Tomasii et Io(annis) Mariae de Iunctis Venetiis commorantium, prout in eorum computo novissime transmisso ac domini Benedicti Iuntae eorum responsalis Romae, prout in quodam chirographo confecto manu domini Ioannis de Pescia.
Secundo est creditor domini Francisci Roffiae procuratoris sui in Brundusina et Oretana Ecclesiis perpetuo unitis, quibus ipse reverendissimus dominus testator praeesse dignoscitur occasione administrationis, quam idem dominus Franciscus fecit in fructibus dictarum Ecclesiarum, ex quo credito legavit Ecclesiae Brundusinae unum plaustrum tritici ad mensuram Neapolitanam ad cultum divinum et tandem Ecclesie Oretanae et tandem ipsi domino Francisco Roffio et hos ultimos tunc demum posteaque de omnibus per ipsum administratis legitimam reddiderit rationem.
Tertio est creditor praepositurae Valentinae quam ipse reverendissimus dominus testator possidet et ad quam praefatus dominus Franciscus ipsius nepos habet regressum sive accessum in multis ducatis centuriis, prout ex computis venerabilis capituli dictae Ecclesiae | p. 19 Valentinae scive poterit seu potius spectabilis domini Petri Domenio mercatoris Valentini qui eos fructus multis annis exegit de quibus rationem reddere habet.
Quarto est creditor hospitalis de Trens et parochialis de Attevilla Camotensis et Senonensis dioecesis, respective quibus auctoritate apostolica praeesse dignoscitur occasione fructum eorumdem praetensorum et non habitorum.
Quinto est creditor prepositurae Sancti Ioannis Leodiensis ad quam similiter regressum habet dictus dominus Franciscus nepos(b) seu potius domini Henrici Vertens procuratoris sui occasione fructuum eiusdem praepositurae quos idem dominus Henricus exegit et de his habet reddere computa.
Sexto est creditor domini Hieronymi Torellae in certis pecuniarum summis occasione pensionum sibi apostolica auctoritate resservatorum super fructus benefitiorum ecclesiasticorum quae idem dominus Hieronymus obtinet, prout in litteris apostolicis quas ipse reverendissimus dominus testator habet expeditas videre est.
Septimo est creditor Camerae apostolicae, sive reverendissimi domini datarii, qui pro Camera solvere consuevit, occasione salarii Bibliothecae apostolice quod sibi debetur usque ad promotionem de persona sua facta ad cardinalatu honorem, nec hactenus quidquam habuit in eam causam a tempore miserandae direptionis Urbis; pro maiori enim parte temporis i<n>termedii abscens fuit occupatus semper in legationibus pro sancta Sede apostolica, propter quam abscentiam | p. 20 eidem salario exigendo vacare non potuit neque etiam postquam rediit ad Urbem quiquam sibi solutum est per eumdem reverendissimum datarium vel Cameram apostolicam aut quemquam alium eorum nominibus. Nec ipsi reverendissimi domini testatori, quominus sibi debeatur dictum salarium obstat ipsius ab Urbe abscentia, quia motum proprium habet signatum manu felicis recordationis Clementis papae VII. Quo declaratur ei habere currere hoc salarium, abscentia sua non obstante, quia abscens pro Sedis apostolica negotiis. Quae facultas postea mortuo dicto domino papa Clemente et in eius locum suffecto domino domino nostro Paulo papa tertio, per sanctitatem suam fuit confirmata, ut apparet per litteras secretariorum sanctitatis suae quae sunt apud reverendissimum dominum testatorem. Et hoc in una manu.
Deinde in alia manu declarat se, cum e postrema sua legatione Germanica esset reversus, mansisse creditorem eiusdem Camerae apostolicae, sive reverendissimi domini datarii praedicti in salario mensium duorum cum dimidio suae legationis; quod salarium ascendebat ad summam scutorum mille ducentorum quinquaginta auri; e quibus sibi domini domini nostri nuper anteqam iret Lucam solvi fecit salarium unius mensis. Et scuta ducenta quinquaginta dimidii mensis ipse reverendissimus dominus testator remittit eoque in redeundo a legatione aliquot dies quindecim consumpsit in patria sua commorando(4), quibus detractis, supersunt ad huc scuta quingenta pro mense restanti. | p. 21 Et quia ipse reverendissimus dominus testator pro Sede apostolica multis annis multos pertulit labores et multa adiit pericula etiam vitae suae, multa quoque passus est damna et id libentissime ad comodum et honorem huius sancte Sedis, procurans semper pro viribus potius quam suas ipsius utilitates. Et ex altera parte quod pro dignitate cardinalatus fieri consueverunt sine hoc adiutorio consequi non potest; ideo sese devotissime prosternit ad pedes domini domini nostri humiliter suplicans, ut haec paterno affectu considerans, dignetur, de creditis huiusmodi quae habet cum Camera et datario sanctitatis suae satisfieri, mandare reverendissimis dominis executoribus infrascriptis ad faciendum sibi defuncto ea iuxta quae reverensissimis dominis cardinalibus morientibus fieri consueverunt ad sublevandam haereditatem, quae tenuis est ab oneribus dignitatis cardinalatus solitis et consuetis.
Executores huius testamenti in Curia iustituit reverendissimos dominum Petrum cardinalem Bembum, Hubertum cardinalem Gambarum, Marcellum cardinalem Sanctae Crucis ac Alexandrum cardinalem Farnesium vulgariter nuncupatos; ita tamen ut sufficiat in exequendo intervenire duos ipsorum.
Ad ipsius reverendissimi domini testatoris nomine deferendum ad domini domini nostri suprascriptam ipsius supplicationem et haeredibus suis in omnibus favorabiliter assistendum; et ut omnia in | p. 22 presenti testamento debitae executioni mandetur supernitenter quorum prudentiae comittit remmuneratione servitorum qui tempore mortis erunt in servitio ipsius reverendissimi domini testatoris; necnon moderationem funeris sumptus et exequiarum omniumque aliorum quae de more fieri consueverunt, mortuo reverendissimo domino cardinali, habito in omnibus respectu ad vires haereditatis, ne valor mobilium in Urbe et supranaratorum creditorum excidatur. Utque bona quae sunt in partibus propter haec dignitatis onere non minuantur aut aere alieno onerentur; rogans eosdem reverendissimos dominos cardinales omni cum reverentia et honore ut intuitu Dei et mortalitatis communis hoc ultimum offitium pro ipsorum benignitate et sua in illos observantia sibi praestare ne graventur. Quibus addidit praefatum reverendissimum dominum Franciscum Aleandrum nepotem suum et Claudium filium coniunctim qui ordinanda per praefatos reverendissimo dominos cardinales exequantur; et ipsos reverendissimos dominos quantum eorum sublimitatibus parci poterit, sublevent a laboribus; cum potestate calculandi cum personis quibus cum sibi in dando recuperandoque aut aliter quomodocumque negotium fuit et calculos(c) solidandi creditoribus de suis legitimis creditis satisfactiendum, a debitoribus satisfactionem petendum, exigendum et recipiendum habuisse quae confitentur; bona haereditatis mobilia necnon libros vendendi et exceptis libris ac scripturis, cetera pro executione presentis testamenti, | p. 23 et quatenus opus erit vendendi et in pecuniam redigendi et super quibusvis diferentiis quae nosci possent, cum quibusvis personis prout ipsi Francisco videbitur et Claudio transigendi concordandi et pactiscendi; et si eis videbitur in unum vel plures bonos viros compromittendi et compromissa non(d) portiones et concordias et transactiones(e), iuramento et poena formandi, cum aliis clausulis opportunis pro voluntate contrahentium et more loci ubi res agetur; et tam de his quae confessi fuerint habuisse, quam de illis quae actu recipient, aut quae per concordiam remiserint quietandi et de omnibus quibuscumque scripturis publicis vel privatis cum clausulis opportunis et abundantibus; etiam sub obligatione quacumque et in forma Camerae conficiendi et confectas tradendi cum clausula ad omnes lites et causas motas et movendas, ad agendum et defendendum cum potestate substituendi et generaliter ad omnia haereditatis negotia pro tempore cum libera administratione.
In partibus vero executores voluit esse reverendissimum dominum Ioannem Baptistam Aleandrum fratrem suum supradictum et magnificos dominos Thomasium et Ioannem Mariam de Iunctis mercatores Florentinos Venetiis commorantes, supradictos semper optimos amicos suos, abscentes et in solidum ad faciendum omnia quae illic opus erunt fieri pro executione praesentis testamenti.
| p. 24 Volensque haec facultas executionis data tam executoribus in Curia, quam extra eam competat eis statim a morte ipsius testatoris, haereditate per haeredes adita, vel non adita, nec finiatur anno, sed duret usque ad plenariam executionem omnium in praesenti testamento contentorum. Et si super hoc instrumentum nasceretur aliquod dubium, voluit illius dubii et declarationem et interpretationem esse penes dictos dominos executores servata, tamen de qua supra, distintione locorum; ut quae ad negotia in Curia pertinent declarent executores in Curia quae ad negotia in partibus declarent executores in partibus.
Hanc siquidem dictus reverendissimus dominus testator asseruit esse ultimam voluntatem suam et ultimum testamentum quam et quod valere voluit et teneri iure testamenti; et si iure testamenti non valeret ratione omissionis, praetensionis vel alterius cuiuscumque solemnitatis, voluit et vult ipsam suam ultimam voluntatem valere iure codicillorum seu donationis causa mortis, aut inter vivos, et tanquam iure ultimae voluntatis, quo melius valere poterit et tenere; cassans, irritans, annullans idem reverendissimus dominus testator omnem aliud testamentum ac aliam quamcumque voluntatem ultimam per eum hactenus quocumque seu quibuscumque verbis | p. 25 etiam derogatoriis factam et facturam. Super quibus omnibus et singulis praemissis idem reverendissimus dominus testator sibi a me notario infrascripto unum vel plura publicum seu publica fieri petiit instrumentum et instrumenta etc.
Actum Romae in burgo Sancti Petri et in palatio solitae residentiae praefati reverendissimi domini testatoris. Praesentibus ibidem domino praesbitero Francisco Fantono de Clemona Aquileiensis dioecesis, M(arco) Antonio de Oliveris layco Neposine dioecesis, domino Raphaele Ala de Utino Aquileiensis dioecesis praesbitero, Georgio Wauk(f) canonico seniore collegiatae ecclesiae Sancti Andreae Unormacensis dioecesis, Stephano Apocello scholare(g) Romae, Ludovico Reydenti canonico Hebenensis dioecesis, Iacobo Curato clerico Burgensi Lugdunensis dioecesis, Ioanne Papello canonico Habensis dioecesis, Ioanne Baptista quondam domini Antonii de Filippo canonico Florentino et Germanico de Rubetis Agripa layco Romano testibus ad praemissa vocatis atque rogatis; assistente etiam reverendo patre magistro Thoma de abbatia Mutinensi ordinis Praedicatorum magistro sacri palatii apostolici et domino Ioanne Orlando de Pescia(5) clerico nullius dioecesis secretario praefati reverendissimi cardinali testatoris.
Loco signi notarii. Et ego Iacobus Apocellus Curiae communis Camerae apostolicae notarius quia praemissis interfui omnibus et singulis, una cum praenominatis testibus praesens instrumentum subscripsi, signavi et publicavi rogatus.
Hic cadit legalitas eiusdem testamenti.
(a) In A segue Cu(riae) sequentibus depennato. (b) In A segue suus (c) In A segue huiusmodi (d) A necnon (e) In A segue huiusmodi (f) A Walk (g) Così nel testo.
(1) A margine sinistro 1542, 29 gennaro tre giorni dopo morì il cardinal Aleandri, cioè il primo di febraro. (2) A margine destro Protesta dell'onoratezza con cui esequì tutte le sue incombenze. (3) In calce alla pagina Furono consegnate a Marcello Cervini cardinale di Santa Croce per ordine di papa Paolo 3 e forse per ordine dello stesso cardinale Aleandri. Cotesto cardinale fu papa Marcello 2 e visse nel pontificato giorni 29. (4) In calce alla pagina Si fermò li sopradetti quindici giorni alla Motta nel ritorno dell'ultima sua legatione di Germania, che fu nell'anno 1539, il mese di novembre. (5) In calce alla pagina Falso si è adunque ciò che scrive il p. Nicarone nella vita di san Mario Corradi d'Oria ch'egli fosse segretario dell'Aleandri quando il cardinale morì. Egli è ben certo che fosse suo gran mecenate come dal [...] Albonessi <lettura dubbia>, vide B, carte 123».